KANSER ACILLERI 2003
ACIL KANSERLER 2003
KANSER VAKALARININ 112 ACIL SAGLIK HIZMETLERI IÇINDE YERI (ANKARA, 2003)
Ahmet Haki TÜRKDEMIR, Gökhan GIRGIN, Tanzu ÇAVUS, Erhan ÖNAL
ANKARA 112 ACIL SAGLIK HIZMETLERI
ÖZET: 2003 yili içinde (1.Ocak-31.aralik 2003) Ankara 112 Acil saglik Hizmetleri (ASH)’ne basvuran (24.820 basvuru) vakanin 20.229’unun yas ve cinsiyeti belirlenebilmis (%81,5), bu vakalarin da kanser tanisi almis olanlarinin (456-%2,3) (basvuru nedenleri ve sonuçlari) degerlendirilmis, ek hizmet gereksinimi belirlenmeye çalisilmistir.
AMAÇ: Acil ambulans hizmetleri sunumunda özellikle terminal dönem kanserli vakalara da hizmet verilmesi geregi dogmaktadir. Hem terminal dönem, hem de evde bakim gerektiren ileri evre kanser tanisi almis olan vakalara özel evde bakim hizmetlerinin organizasyonunda 112 ASH’leri önemli görevler alabilir.
YÖNTEM: 2003 yili içinde ANKARA 112 ASH’ne basvuran tüm vakalar taranarak, basvuran kanserli vakalarin demografik özellikleri tanimlayici Sekilde degerlendirilerek, yapilandirilmasi gereken hizmetin özellikleri ve bu vakalara yönelik hizmet içi egitim gereksinimleri saptanmaya çalisilmistir. Tanimlayici testlerden ki-kare ve t-testi kullanilmistir.
BULGULAR
10 yas altinda basvuran hiç vaka yok iken, 10-14 yas grubundaki kanserlerin %2,2’sini olusturmaktadir. 50 yas üzerinde ise her yas grubunda % 10’un üzerinde seyretmektedir.
E/K orani tüm kanserli vakalarda 1,5 iken 10-14, 25-29, 50-54 ve 70-74 yas gruplarinda 2 kat erkekler daha fazladir.
Tablo 1 Kanser Tanisi Alan Vakalarin Yas Ve Cinsiyete Göre Dagilimi
Kanser | 10-14 Yas | 15-19 Yas | 20-24 Yas | 25-29 Yas | 30-34 Yas | 35-39 Yas | 40-44 Yas | 45-49 Yas | 50-54 Yas | 55-59 Yas | 60-64 Yas | 65-69 Yas | 70-74 Yas | 75-79 Yas | 80-84 Yas | 85 Yas Üzeri | TOPLAM |
ERKEK | 7 | 1 | 3 | 5 | 8 | 5 | 11 | 18 | 36 | 38 | 27 | 27 | 46 | 29 | 15 | 1 | 277 |
KADIN | 3 | 1 | 2 | 2 | 4 | 5 | 10 | 22 | 17 | 27 | 23 | 18 | 14 | 16 | 10 | 5 | 179 |
Toplam | 10 | 2 | 5 | 7 | 12 | 10 | 21 | 40 | 53 | 65 | 50 | 45 | 60 | 45 | 25 | 6 | 456 |
ERKEK | 2,5 | 0,4 | 1,1 | 1,8 | 2,9 | 1,8 | 4,0 | 6,5 | 13,0 | 13,7 | 9,7 | 9,7 | 16,6 | 10,5 | 5,4 | 0,4 | 100,0 |
KADIN | 1,7 | 0,6 | 1,1 | 1,1 | 2,2 | 2,8 | 5,6 | 12,3 | 9,5 | 15,1 | 12,8 | 10,1 | 7,8 | 8,9 | 5,6 | 2,8 | 100,0 |
Toplam | 2,2 | 0,4 | 1,1 | 1,5 | 2,6 | 2,2 | 4,6 | 8,8 | 11,6 | 14,3 | 11,0 | 9,9 | 13,2 | 9,9 | 5,5 | 1,3 | 100,0 |
E/K | 2,3 | 1,0 | 1,5 | 2,5 | 2,0 | 1,0 | 1,1 | 0,8 | 2,1 | 1,4 | 1,2 | 1,5 | 3,3 | 1,8 | 1,5 | 0,2 | 1,5 |
Tüm acil vakalarinin % 2,3’ünü kanser vakalari olusturmaktadir. Erkeklerde 75-79 yas grubunda pik yapmakta (%,5,5’i), kadinlarda ise 20 yil daha erken dönemde 55-59 yas grubunda pik yamaktadir (% 6,1’i)
Tablo 2 Kanser Vakalarinin Ayni Yas Grubu Ve Cinsiyetteki Acil Basvurulari Ä°Çindeki Yeri
Kanser | 10-14 Yas | 15-19 Yas | 20-24 Yas | 25-29 Yas | 30-34 Yas | 35-39 Yas | 40-44 Yas | 45-49 Yas | 50-54 Yas | 55-59 Yas | 60-64 Yas | 65-69 Yas | 70-74 Yas | 75-79 Yas | 80-84 Yas | 85 Yas Üzeri | TOPLAM |
ERKEK | 1,8 | 0,2 | 0,3 | 0,6 | 0,9 | 0,6 | 1,3 | 2,3 | 4,0 | 5,3 | 3,7 | 4,0 | 5,2 | 5,5 | 3,7 | 0,4 | 2,4 |
KADIN | 1,2 | 0,3 | 0,4 | 0,4 | 0,9 | 1,1 | 2,2 | 5,1 | 2,8 | 6,1 | 4,3 | 3,0 | 1,7 | 2,5 | 1,9 | 1,4 | 2,2 |
Toplam | 1,6 | 0,2 | 0,3 | 0,5 | 0,9 | 0,8 | 1,6 | 3,2 | 3,5 | 5,6 | 3,9 | 3,5 | 3,6 | 3,8 | 2,7 | 0,9 | 2,3 |
Kanser tanisi alan vakalarin % 71,7’si hastaneye nakledilirken, % 18,2’sinde yerinde müdahale uygulanmis, % 4,4’ü hastaneler arasi nakil için görevlendirilmis, % 2,4’ü hastaneye nakli red etmis, vakalarin % 2’si gidildiginde ölü olarak bulunmustur.
Vakalarin % 71,4’ünde bilinç normal, % 91’inde pupiller normal ve sadece % 60,5’inde solunum normal olarak bulunmustur.
Kanser vakasi olarak belirlenen 101 vaka terminal dönem kanser vakasi (% 22,1) olarak çoklu organ tutulumu saptanmis ve kanserin lokalizasyonu belirlenememistir. 13 vaka da (%2,8’i) ise kanserin yerlestigi organ ve tipi bilinmemektedir. Yerlesim yeri belirlenmis olan vakalarin dagilimi tablo 3’de verilmektedir.
Tablo 3 Etkilenen Organlara Göre Kanserlerin Dagilimi
Organ | Sayi | % |
Akciger | 114 | 33,2 |
Beyin | 40 | 11,7 |
Mide | 27 | 7,9 |
Meme | 18 | 5,2 |
Pankreas | 16 | 4,7 |
Prostat | 14 | 4,1 |
Larinks | 13 | 3,8 |
Lösemi | 13 | 3,8 |
Karaciger | 12 | 3,5 |
Kolon | 12 | 3,5 |
Lenfoma | 10 | 2,9 |
Over | 7 | 2,0 |
Kemik | 6 | 1,7 |
Serviks | 6 | 1,7 |
Uterus | 6 | 1,7 |
Mesane | 5 | 1,5 |
Renal | 4 | 1,2 |
Barsak | 3 | 0,9 |
M.Melanom | 2 | 0,6 |
M.Myelom | 2 | 0,6 |
Nazofarinks | 2 | 0,6 |
Adrenal | 1 | 0,3 |
Agiz Ýçi | 1 | 0,3 |
Cilt | 1 | 0,3 |
Endokrin | 1 | 0,3 |
Farinks | 1 | 0,3 |
Hipofiz | 1 | 0,3 |
Koledok | 1 | 0,3 |
Nöroblas | 1 | 0,3 |
Ösefagus | 1 | 0,3 |
Rektum | 1 | 0,3 |
Tiroid | 1 | 0,3 |
TOPLAM | 343 | 100,0 |
Vaka basvurulari yaz sonu, sonbahar aylarinda artmaktadir. Vaka basvurulari özellikle gündüz saatlerinde daha fazladir.
Vakalar en çok birden çok sistem yakinmasi ile basvurmus, bunu nörolojik, kap-damar sistemi ve solunum sistemi yakinmalari izlemektedir.
Tablo 4 Basvuran Vakalarin Primer Sorunlari
Etkilenen Sistemler | Sayi | % |
Nörolojik Hast. | 15 | 3,6 |
Kardiyo-Vasküler S | 12 | 2,9 |
Solunum Sistemi Hast. | 9 | 2,2 |
Gastro-Intestinal S | 5 | 1,2 |
Genito-Üriner S | 2 | 0,5 |
Kadin Dogum Hast. | 2 | 0,5 |
Travmalar | 2 | 0,5 |
Metabolik Hast. | 1 | 0,2 |
Infeksiyon Hast. | 1 | 0,2 |
Birden Çok Sistem | 364 | 88,1 |
Toplam | 413 | 100,0 |
Basvuran 457 vakanin 54’ünde belirlenen semptomlarin dagilimi tablo 5’de verilmistir.
Tablo 5 Basvuran Vakalarin Semptomlari
Bulgular | Sayi | % |
Dispne | 9 | 16,7 |
Serebrovasküler Olay | 5 | 9,3 |
Konvülsiyon | 4 | 7,4 |
GIS Kanama | 4 | 7,4 |
Senkop | 4 | 7,4 |
Arrest | 3 | 5,6 |
Epilepsi | 3 | 5,6 |
Kadindogum | 2 | 3,7 |
Aritmi | 2 | 3,7 |
Hipertansiyon | 2 | 3,7 |
Anjina | 2 | 3,7 |
Kalp Yetmezligi | 2 | 3,7 |
Genel Beden Travmasi | 2 | 3,7 |
Anüri | 1 | 1,9 |
Pnömoni | 1 | 1,9 |
Gastroenterit | 1 | 1,9 |
GIS Kanama / Metabolik Diger / | 1 | 1,9 |
Genito-Üriner Semptomlar | 1 | 1,9 |
Atesli Hastaliklar | 1 | 1,9 |
Hipotansiyon | 1 | 1,9 |
Enfraktüs | 1 | 1,9 |
Hipoglisemi | 1 | 1,9 |
Nörolojik Diger / | 1 | 1,9 |
Toplam | 54 | 100,0 |
SONUCLAR
Kanser tanisi almis olan vakalarda erkekler tüm yas gruplarinda daha fazladir. Bunun nedeni kanser tanisi alan erkek sayisindaki fazlaliktan kaynaklanmakta olabilir. Kanserli vakalarin gün içi basvurularindaki yükseklik gereksinim duyduklari hastane hizmetlerini yeterince alamadiklarinin bir göstergesi olabilir.
Kanserli vakalara acil yaklasim ve hastane öncesinde sorunlarinin giderilmesi konusunda 112 Acil saglik Hizmetleri çalisanlarinin hizmet içi egitimlere gereksinimleri vardir. Ancak bundan da önemlisi kanserli vakalar hastaneden taburcu edilirken ayrintili epikrizleri ve gereken durumlarda Resüste Edilmeyecektir onaylarinin önceden alinmis olmasi ve hastalarin evraklari içinde bulundurulma zorunlulugu olmalidir. Yine bu gibi durumlar için terminal dönem ve diger vakalarin islem prosedürleri konusunda onkoloji uzmanlari ile yakin iletisim kurulabilmeli, hastalarin sikintili durumlari gelismeden gerekli tedbirleri alinabilmelidir.
Acil Saglik Hizmetleri açisindan ise evde bakim hizmetlerinin organizasyonunun ve evde kemotrapi ekiplerinin gelistirilmesi gereklidir. Yine bu alanda 24 saat danismanlik alinabilecek, onkoloji danisma hatlari olusturularak, hastalarin acil gereksinimleri karsilanabilecegi gibi, hastanelerin de program disi hasta yigilmasi engellenebilir.